Ustadh Saoed Khadje
Docent Dar-al-‘Ilm – Instituut voor Islamstudies
Dit is een belangrijke kwestie waar vrouwen vaker inzicht in willen hebben. Deze vraag werd ons ook gesteld en het is handig om hierbij zo een vraag te tonen, zodat het antwoord erop ook duidelijk wordt.
“Ik heb een vraag in het belang van een zwangere zuster. Ze vreest voor zichzelf en het kindje vandaar dat ze heeft besloten niet te vasten. Nu lees ik verschillende zaken over wat zij moet doen met betrekking tot de gemiste vastendagen en het is me niet geheel duidelijk wat het beste is om te doen:
- Dient zij de vastendagen in te halen (zodra de kraambloeding officieel ten einde is)?
- Dient zij een bepaald bedrag te schenken aan de armen (fidyah)?
- Dient zij beide zaken te verrichten: dus zowel het inhalen van de gemiste daden als het bedrag schenken?
- En hoe zit dat bij een vrouw die borstvoeding geeft en vreest voor haar kind?”
In de basis moeten zwangere vrouwen en vrouwen die borstvoeding geven gewoon vasten, tenzij zij een geldige reden hebben om niet te vasten. Als bij deze vrouwen het risico bestaat op schade, letsel of gevaar voor gezondheid of leven, dan is het een geldige reden om niet te vasten, omdat zij in die situatie dan wordt beschouwd als iemand voor wie het vasten moeilijkheden veroorzaakt of die ‘ziek’ is. Als een vrouw dus niet vast vanwege deze situatie, dan is het haar toegestaan. Dit is de positie van al de soennitische rechtsscholen: zij staan het niet-vasten toe, maar zij zijn ook allen van mening dat de gemiste dagen later ingehaald dienen te worden. Ze verschillen echter van mening wanneer het komt op het uitvoeren van de vervangende plicht (fidyah) en boetedoening (kaffarah: vergoeding; compensatie).
De Hanafis houden het op dat het niet verplicht is om te vergoeden (fidyah/kaffarah); het inhalen van de gemiste vastendagen volstaat.
De Malikis houden dat het geven van een vergoeding een verplichting is voor de vrouw die borstvoeding geeft, maar niet voor de zwangere vrouw.
De Hanbalis en Shaafi’s houden dat het geven van een vergoeding alleen verplicht is voor een zwangere of borstvoeding gevende vrouw als zij vreest voor de gezondheid van de baby. Als zij echter ook vreest voor haar eigen gezondheid, dan dient zij alleen de gemiste vastendagen in te halen zonder daarbij een vergoeding als vervanging te geven.
De officieel aangestelde Saudi-Salafi geleerden houden de positie dat als een zwangere vrouw vreest dat het vasten gevolgen zal hebben voor haar of haar foetus, dat ze niet moet vasten. Het Permanente Comité voor Fatwa zegt dat ze dan alleen de gemiste vastendagen later moet inhalen. Het is de vrouw die borstvoeding geeft toegestaan om niet te vasten, als zij vreest dat door het geven van borstvoeding haar gezondheid geschaad zal worden of als zij vreest dat door haar wel vasten de gezondheid van de baby geschaad zal worden. Zij moet dan ook alleen de gemiste dagen later inhalen en verder rust er geen andere plicht op haar.
Er is een fatwa van de geleerde Ibn ‘Uthaimin waarin hij zegt dat voor beide type vrouwen geldt dat zij de vasten moeten inhalen en dat zij ook voor iedere gemiste dag een arm persoon moeten voeden. Hij haalt echter ook aan dat er geleerden zijn die zeggen dat ze niets hoeft te vergoeden en dat ze alleen de vasten moet inhalen, omdat er vanuit de Koran en de soennah geen bewijs is te vinden dat hiervoor een arme gevoed dient te worden.
Hij geeft aan dat dit de positie van imam Abu Hanifa is, welke hij sterk vindt, omdat het een juridische basisprincipe of uitgangspunt is, dat iemand vrij is van verplichting of verantwoordelijk (al-asloe bara-at al-dhimah), tenzij is bewezen dat iets gedaan dient te worden. De geleerde Al-Fawzaan daarentegen houdt dat een zwangere vrouw alleen hoeft in te halen, maar dat een vrouw die niet vast vanwege borstvoeding de gemiste dagen moet inhalen, plus dat zij armen moet voeden.
Natuurlijk kunnen deze kwesties verder worden uitgediept aan de hand van wat voor opties een vrouw heeft die borstvoeding geeft, zoals een zoogvrouw. Maar ik ga er van uit dat dit hier niet gebruikelijk is.
Hoe te weten of je het vasten wel of niet aan kan?
Het is duidelijk dat wordt gesteld dat de ontheffing voor het vasten geldt als er sprake is van risico of gevaar voor de gezondheid. Een zwangere vrouw kan dit bijvoorbeeld bespreken met haar verloskundige. Een vrouw die borstvoeding geeft kan het met haar huisarts of met een lactatiedeskundige bespreken. In beide gevallen geldt dat een vrouw het ook kan aanvoelen of ze het aan kan.
Het beste is dan ook dat het eerst wordt ervaren, tenzij een arts van tevoren al zegt dat het mogelijk schadelijke gevolgen zal hebben. Vaak komt voor dat iemand van tevoren al denkt dat ze het niet aan kan, zonder dat ze hetüberhauptheeft geprobeerd. Denken is echter niet hetzelfde als ervaren hebben. We moeten hier ook niet te gemakkelijk over denken. Het vasten is een religieuze plicht en als het vasten van zichzelf slecht zou zijn, dan zou Allah het nooit verplicht hebben gesteld. Allah verplicht alleen het goede en Hij verbiedt alleen het slechte.
Het hele verschil zit hem werkelijk in de wil of onwil om te vasten. Probeer het daarom eerst, misschien lukt het namelijk wel om te vasten. De ontheffing van de plicht om te vasten is, zoals gezegd, wanneer er duidelijk sprake is van een risico.
De vergoeding
De vergoeding is het voeden van een arm persoon voor iedere gemiste dag [Koran; 2:184]. Je mag in één keer meerdere personen voeden, in het aantal van de gemiste dagen, totdat je het totaal hebt bereikt. Je mag ook één persoon voeden voor het aantal dagen dat je gemist hebt. Sommige geleerden zeggen dat je iemand moet voeden naar wat genoeg of normaal is voor diegene (per dag ca. €5 à €6). Anderen zeggen dat een zak rijst van 45 kilo volstaat (1½ kilo voor iedere dag).
Wanneer de gemiste vastendagen van Ramadan inhalen
Een keer hebben gemist
Als iemand (ooit) een Ramadan heeft gemist, dan moeten de gemiste dagen voor de volgende Ramadan ingehaald zijn. Er zijn wederom verschillende posities als men het pas na de volgende Ramadan inhaalt. Bepaalde geleerden zijn van mening dat zij berouw moeten tonen aan Allah voor hun daad en vervolgens alsnog de vasten inhalen. Een andere positie is dat zij dan de gemiste dagen moet inhalen, al dan niet met tussenpozen, maar dat zij ook voor iedere gemiste dag een arm persoon voedt. Dit was positie van een aantal van de metgezellen van de Profeet (vrede zij met hem).
Meerdere keren hebben gemist
Als zij (ooit) meerdere Ramadans heeft gemist vanwege zwangerschap en borstvoeding, dan treft haar geen blaam dat zij het heeft uitgesteld, omdat ze een geldige reden had. Wanneer zij weer in staat is, dan kan ze beginnen deze gemiste vasten in te halen, al dan niet met tussenpozen, totdat het aantal gemiste dagen volledig is ingehaald. Daarbij hoeft ze dan geen arme mensen te voeden.
Zoveel hebben gemist
Nog dit ter algemene aanvulling, wat als iemand zoveel jaren de Ramadan niet heeft gevast, terwijl diegene wel daartoe in staat was, en het niet realistisch is deze allemaal in te halen? Geleerden geven aan dat diegene een erg grote zonde heeft begaan. Er valt dan dan niets anders te doen behalve dat diegene echt oprecht berouw toont en zijn goede daden vermeerdert, door bijvoorbeeld extra vrijwillige gebeden verrichten. Diegene hoeft zijn vasten niet in te halen, omdat de zonde te groot is om het met inhalen recht te zetten. En Allah weet dit het beste.
Advies
Als je echt twijfelt, doe dan beiden, dan ben je in ieder geval zeker. Haal ze in en voedt arme personen als je daartoe in staat bent. En Allah weet het, het beste.
De Korantekst [2:184]
أَيَّامًا مَّعْدُودَاتٍ فَمَن كَانَ مِنكُم مَّرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ
“[Het vast van de Ramadan is] Een vastgesteld aantal dagen. Wie van u dan ziek is of op reis, [haal deze vasten] dan [in op] een aantal andere dagen. En voor degenen die het [alleen] met grote moeite kunnen verrichten (daarbij al hun kracht nodig hebbend), is een vergoeding (fidyah: vervangende plicht): het voeden van een arm persoon [voor iedere dag die wordt gemist] …”
[Koran, Soerah Al-Baqarah, 2:184]
In het begin…
Op basis van dit vers [2:184] was het zwakkere en oudere personen die moeite hadden met vasten, toegestaan om het vasten te verbreken. Zij moesten een arm persoon voeden en het was niet nodig om de gemiste vastendagen in te halen.
Hadith ‘Abdullah ibn ‘Abbas
‘Abdullah ibn ‘Abbas (moge Allah tevreden met hem zijn) was de metgezel en het neefje van de Profeet (vrede zij met hem). Hij stond bekend als ‘de uitlegger van de Koran’. Hij vertelde dat hij de moeder van één van zijn kinderen zag en dat zij zwanger was of borstvoeding gaf. Hij zei tegen haar:“Jij bent in dezelfde positie als iemand die alleen in staat is te vasten met moeilijkheid. Voedt daarom een arm persoon voor iedere dag (dat je niet vast) en het is voor jou niet nodig om het in te halen.”
[Sahih; vermeld door Al-Tabari inJami’ al-Bayan]
“Als een zwangere vrouw vreest voor haarzelf (d.w.z. haar gezondheid) of de vrouw die borstvoeding geeft vreest voor (de gezondheid van) haar kind in de Ramadan. dan dienen zij hun vasten te verbreken en een arm persoon te voeden voor iedere dag (die zij hebben gemist) en zij hoeven het vasten niet in te halen.”
[Sahih; vermeld door Al-Tabari in Jami’ al-Bayan. De hadithgeleerde Shaykh Al-Albani heeft aangegeven dat deze hadith sahih (betrouwbaar) is, volgens de criteria van Imam Muslim.]
Er zijn meerdere uitspraken van Ibn ‘Abbas waarin hij het soortgelijke zegt. De andere metgezellen(moge Allah tevreden met hen zijn) spraken hem hierin niet tegen. Er zijn vermeldingen van hen bekend die met deze positie overeenkomen, zoals van ‘Abdullah ibn ‘Umar (moge Allah tevreden met hem zijn).
De openbaring van vers 2:185
‘Abdullah ibn ‘Abbas vertelde dat in het begin oude personen en zwakkeren die met moeite konden vasten, een vervangende plicht mochten doen: het voeden van een arme voor iedere dag dat ze niet hadden gevast. Toen werd later vers 2:185 geopenbaard:
شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلاَ يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
“De maand Ramadan is die in welke de Koran is nedergezonden, (als) een leiding voor de mensheid, en als duidelijke, onweerlegbare bewijzen van de leiding (die Allah reeds eerder had geopenbaard) en (het is) de onderscheider (tussen wat correct en incorrect, goed en kwaad, toegestaan en verboden, etc.) is. Wie deze maand meemaakt (er getuige van is) moet het (doorbrengen met) vasten. Maar wie ziek is of op reis, dan een aantal andere dagen [om het in te halen]. Allah wil het voor u gemakkelijk maken en Hij wenst geen ongemak (moeilijkheid) voor u. En zodat u het aantal [dagen] compleet zult maken. En zodat u Allah’s grootheid en verhevenheid zult uiten vanwege [het feit] dat Hij u geleid heeft en zodat u uw dankbaarheid zult uiten.”
[Koran, soerah Al-Baqara, 2:185]
Dit vers hief de eerdere ontheffingsregel van 2:184 op.De ouderen en (terminaal) zieken bleven echter wel ontheven van de plicht om te vasten en zij moesten de vervangende plicht uitvoeren van het voeden. Met deze nieuwe regel moesten degenen die tijdelijk zwakker waren door ziekte of reizen, inclusief zwangere vrouwen en zij die borstvoeding gaven, het nu wel inhalen zodat hun vastendagen compleet zouden zijn.
